''Zij zag er uit om te stelen,

't Eigengereide 'jak en rok zat haar alsof het gepenseeld was. Geen oneffen plooitje en kreukeltje was erin.''

Zo luidde omstreeks 1850 een lyrische beschrijving van ee Drentse boerendochter. Blijkbaar zat ze erg mooi in de kleren! Over (authentieke) kleding gaat het in dit artikel, dat werd geschreven door Elza van Kampen Nortier. Zij was nauw betrokken bij het museum Bebingehoes in Exloo.

In het Bebinghehoes in Exloo ( maart 2000) was een tentoonstelling van oude Drentse kleding uit de periode 1880 - 1920 ingericht, onder de titel 'Kleraosie rond Oom Willem en Meui Aoltie' . Aanleiding tot deze expositie was een schenking van kledingstukken die gedragen zijn door het echtpaar Willem Dijks en Aoltien Rossing uit 2e Exloermond.

In het volgend artikel vindt u meer bijzonderheden over dit echtpaar. Op de tentoonstelling zijn trouwens ook kledingstukken te zien van andere schenkers uit het depot van het museum zelf. De meeste spullen komen uit Exloo en omgeving. In ieder geval komt alles uit Drenthe.

In deze kleding is geleefd en gewerkt en het is gedragen bij feestelijke en droevige gelegenhedenheden. Alles heeft een verhaal. Wie zich daarvoor openstelt bij de aanschouwing van de kledingstukken, kan er nog iets van mee beleven.

Steekdracht

Streekdracht vindt zijn oorsprong in de 17e eeuwse Eesteuropese mode. Drenthe heeft nooit een specifieke streekdracht gehad, de kleding die wij nu als Drents kostuum typeren, komt voort uit de kostuumtradities van de omringende provincies. Het is de dracht van de gegoede burgerdames en de rijkere boerinnen. Hun kleding is altijd be invloed geweest door wisselende mode van de bewoners van de havezaten in Drenthe.

Vijfschaft of vijfschacht

In de introductiean dit artikel is het woord al even gevallen, vijschaft (of vijfschacht).    Het is een stof,die gebruikt werd voor zowel bovenkleding als onderkleding. Het werd gebragen mannen en vrouwen. Ook door kinderen, al is er slechts ien een enkel geval kinderkleding van vijfschacht bewaard gebleven.

Vijfschaft of Vijfschacht vervolg

Het is een 'eigengereide' stof, dat wil zeggen dat alle bewerkingen die het vlas en de wol (de grondstoffen van vijfschacht) eerst moesten ondergaan, thuis plaats vonden, inclusief het spinnen. Daarna werden linnen en wol naar de wever gebracht, die het verwerkte tot vijfschacht. Dat gebeurde op een weefgetouw met vijf 'schachten' of 'schaften'. De ketting was van linnen, de inslag van wol. Elke kettingdraad kruist de inslagdraden volgens een één- op, vier-neer patroon. Een op deze wijze geweven stof heeft een voor en een achterkant, die er verschillend uitzien. Men noemt dit wel een satijn- of een atlasverbinding. Satijn en jeanstoffen worden ook zo geweven!

De stofbreedte was afhankelijk van de breedte van het weefgetouw. Vijfschachtweven was een secuur werk, omdat de pedalen van het getouw volgens een bepaald patroon moesten worden ingetrapt. Niet iedere wever kon vijfschacht weven. Vijfschacht was een kostbare stof. Vanwege het moeilijke weefwerk en ook vanwege het grotere materiaalverbruik. Maar de stof was heel sterk.

Vijfschaft of Vijfschacht vervolg

Na het weven werd de vijfschacht geverfd in een blauwververij, bijvoorbeeld bij de gebroeders Tonckens in Helpman bij Groningen. Maar ook in Rolde en later ook dichter bij huis in Borger. Blauwverven was eerst de meest toegepaste methode, waarbij als kleurstof indigo werd gebruikt. Door oververven in een meekrabbad ontstond een paarse kleur, die in Drenthe 'sang' werd genoemd (meekrap is een rode verfstof). Later kwamen er ook andere kleuren in zwang.

Na dit alles moest de stof nog afgewerkt worden. Vanaf 1850 werd vijschacht machinaal geperst, door de stof laag voor laag tussen voorverwarmde metalen platen te leggen en onder sterke druk te laten afkoelen, waardoor een gladder en glanzend uiterlijk werd verkregen. Kwam de stof in aanraking met vocht, dan ging de glans verloren. Als het regende en men had geen paraplu bij de hand, dan ging de vijfschachten rok binnenste buiten over het hoofd. Vijfschacht is een soepel vallende stof.